OCHRONA PRZYRODY I GATUNKÓW
Czajka towarzyska
Czajka towarzyska była niegdyś powszechna w całej Eurazji, a jej areał lęgowy rozciągał się od Ukrainy na zachodzie po Chiny na wschodzie. Zasięg występowania tego gatunku uległ jednak drastycznemu zmniejszeniu, co miało ścisły związek z przekształceniem naturalnego stepu w pola pod uprawę zbóż oraz innymi zmianami o charakterze rolniczym, które miały miejsce w XIX wieku, a następnie w czasach sowieckich.
SPADEK LICZEBNOŚCI W XX WIEKU
Kurczeniu się areału lęgowego towarzyszył gwałtowny spadek liczebności. Na przykład w północnym Kazachstanie po spadku sięgającym 40% pomiędzy 1930 a 1960 r. nastąpiło zmniejszenie liczebności populacji o połowę w latach 1960-1987. W Europie sytuacja była jeszcze gorsza – szacuje się, że w ciągu 27 lat liczebność zmniejszyła się o co najmniej 80%. W Kazachstanie gatunek występuje obecnie na coraz mniejszym obszarze, a wysunięta najdalej na wschód populacja w południowo-środkowej Rosji również ledwie się trzyma.
KRYTYCZNIE ZAGROŻONA
OD 2004 ROKU
Sytuacja była tak niepokojąca, że w 2004 r. organizacja BirdLife International zmieniła klasyfikację gatunku pod względem zagrożenia wymarciem na „Krytycznie zagrożony”, przychylając się do opinii niektórych autorytetów, że przy życiu pozostało zaledwie kilkaset par lęgowych. Dlaczego więc gatunek nadal tak źle sobie radzi?
Czajka towarzyska z nadajnikiem © Zdjęcie Paul Donald
MIĘDZYNARODOWY PLAN DZIAŁAŃ NA RZECZ OCHRONY GATUNKU
Eksperci zaczęli badać te kwestie i wspólnie opracowywać międzynarodowy plan działania na rzecz ochrony gatunku, czego efektem było rozpoczęcie projektu badawczego na terenach lęgowych w pobliżu rezerwatu Korgałżyn w środkowym Kazachstanie. Rok po podniesieniu klasyfikacji ochronnej gatunku do najwyższego poziomu naukowcy z kazachskiego Stowarzyszenia Ochrony Bioróżnorodności, brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (Royal Society for the Protection of Birds,RSPB) oraz studenci z Kazachstanu i Niemiec przystąpili do ustalania lokalizacji gniazd i oceny potencjalnych nadzwyczajnych działań ochronnych.
Co ciekawe, ich badania nie potwierdziły wcześniejszych obaw, że gniazda są zadeptywane przez bydło oraz że młodociane osobniki nie osiągają dorosłości. Okazało się natomiast, że przeżywalność dorosłych osobników jest niska, a ponieważ nic nie wskazywało na wysoką śmiertelność na lęgowiskach, postanowiono poszerzyć zakres badań i przyjrzeć się szlakom migracyjnym oraz zimowiskom.
BEZPIECZNEJ PODRÓŻY?
Poza sezonem lęgowym obecność gatunku odnotowywano przede wszystkim w północno-wschodniej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w Indiach, niewiele jednak było wiadomo na temat konkretnych szlaków jego przelotów. Monitoring ptaków prowadzony w Syrii wczesną wiosną 2007 r. przyniósł wielką niespodziankę, stwierdzono bowiem obecność nawet 2 tys. Czajek towarzyskich, co istotnie zwiększyło znaną liczebność tego gatunku. Okazało się jednak, że poważne zagrożenie stwarzają nielegalne polowania. Stało się jasne, że niezbędne są dalsze prace w terenie.
WSPIERANIE BADAŃ
Tego rodzaju kompleksowe badania naukowe trwają czasem kilka lat i wymagają znacznego wsparcia, dlatego w 2008 r. firma SWAROVSKI OPTIK objęła opieką Czajkę towarzyską, zostając liderem działań na rzecz ochrony tego gatunku w ramach realizowanej przez BirdLife International inicjatywy Species Champion, i dołączając tym samym do RSPB. Swoje zobowiązanie odnowiła trzy lata później, dostarczając również pięć lornetek EL Swarovision i dwie lunety ATM do pomocy w monitoringu.
POZNANIE ZWYCZAJÓW MIGRACYJNYCH
Dalsze badanie zwyczajów migracyjnych tego gatunku, obejmujące założenie niektórym ptakom nadajników GPS umożliwiających śledzenie tras przelotów, pozwoliło potwierdzić, że głównym miejscem postoju ptaków podczas wędrówki jest pogranicze turecko-syryjskie oraz że niektóre osobniki dolatują dalej na południe, nawet do Sudanu.
Kolejna akcja zakładania nadajników pozwoliła również śledzić ptaki migrujące trasą wschodnią, które zatrzymywały się podczas przelotów przy granicy Turkmenistanu i Uzbekistanu. Jesienią 2015 r. oszacowano, że z tego obszaru korzysta wprost niewiarygodna liczba ok. 6-8 tys. ptaków. Uważa się, że ptaki migrujące szlakiem wschodnim zimują przede wszystkim w Pakistanie i Indiach.
OCHRONA SZLAKÓW MIGRACYJNYCH
Odkrycie takich miejsc postoju jak Syria czy pogranicze Turkmenistanu i Uzbekistanu, gdzie gromadzą się duże liczby Czajek towarzyskich, dostarczyło cennych informacji i zaowocowało spektakularnymi akcjami liczenia ptaków. Ujawniło jednak także niepokojącą słabość wynikającą z wykrytego podczas programu zagrożenia, jakim są polowania na migrujące ptaki. Dodatkowy problem stanowi utrata siedlisk w miejscach postoju. W ramach projektu podjęto współpracę z władzami zarówno turkmeńskimi, jak i uzbeckimi, w celu objęcia ochroną kluczowego obszaru pogranicza, w tym podjęcia kroków zmierzających do utworzenia rezerwatu przyrody połączonego z państwowym rezerwatem przyrody Koytendag w Turkmenistanie.
POPRAWA JAKOŚCI TERENÓW LĘGOWYCH
Ostatnie badania sugerują, że Czajki towarzyskie częściej gniazdują na polach uprawnych w środkowym Kazachstanie, podejmuje się zatem próby ochrony gniazd, aby sprawdzić, czy wpłynie to korzystnie na sukces reprodukcyjny. Stwierdzono ponadto, że Czajki towarzyskie porzuciły dawne kolonie lęgowe wokół niektórych wsi, najprawdopodobniej z powodu zmian w szacie roślinnej, które sprawiły, że siedliska te stały się nieodpowiednie do gniazdowania. Naukowcy współpracują z miejscowymi pasterzami, aby ustalić, czy ukierunkowane działania sprzyjające ochronie, takie jak intensywniejszy wypas, zdołają przywrócić siedliska do odpowiedniego stanu. Wyniki powinny być znane za kilka lat
WIEDZA TO POTĘGA
Dziś wiadomo znacznie więcej na temat ekologii lęgowej i strategii migracyjnej tego gatunku, a jego sytuacja nie jest tak dramatyczna, jak obawiano się w 2004 r. Niemniej jego wymieranie niekoniecznie zostało powstrzymane – na niektórych terenach objętych długoterminowym monitoringiem liczebność populacji nadal spada. Podjęto wprawdzie kroki mające na celu wsparcie populacji lęgowych i ochronę miejsc postoju na szlakach wędrówek, okazało się jednak, że najpoważniejszym zagrożeniem są prowadzone na końcowych odcinkach zachodniego szlaku nielegalne polowania. Dotyczy to także wielu innych gatunków, dlatego w październiku 2021 r. w Jordanii zorganizowano międzynarodowe warsztaty, podczas których rozpoczęto prace nad „mapą drogową” działań zmierzających do powstrzymania nielegalnego zabijania ptaków wszystkich gatunków na Bliskim Wschodzie. Zadaniem członków zespołu zajmującego się Czajką towarzyską jest podkreślenie znaczenia tego gatunku jako symbolu tego szlaku migracyjnego.
JAK OCALIĆ
SZTANDAROWY GATUNEK
Czajka towarzyska, będąca sztandarowym gatunkiem krajobrazów stepowych, wciąż ma kłopoty. Jednak przy wsparciu ze strony BirdLife Species Champions oraz innych organizacji, dzięki objęciu ochroną ptaków i najważniejszych miejsc ich odpoczynku podczas migracji, a także nieustannym badaniom i monitoringowi, ma duże szanse na przetrwanie.
